2025-ci il mayın 16-da Albaniyanın paytaxtı Tiranada keçirilən Avropa Siyasi Birliyinin 6-cı Zirvə Toplantısı Avropa qitəsinin gələcəyi ilə bağlı geosiyasi və təhlükəsizlik məsələlərinin müzakirə olunduğu mühüm beynəlxalq forum kimi yadda qaldı. Bu platformanın əhəmiyyəti son illərdə Avropa məkanında baş verən siyasi, enerji və təhlükəsizlik böhranları fonunda daha da artmış, onun qitə miqyasında çevik dialoq və əməkdaşlıq məkanı kimi rolu möhkəmlənmişdir. Avropa Siyasi Birliyi 2022-ci ildən fəaliyyət göstərir və onun əsas məqsədi Avropa İttifaqına üzv olmayan, lakin qitənin sabitliyi və inkişafında maraqlı olan ölkələrlə daha geniş və institutsional əməkdaşlıq qurmaqdır. Azərbaycanın bu Zirvə görüşündə iştirakı ölkənin regiondakı rolunu və Avropanın siyasi gündəmindəki çəkisini göstərmək baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.
Azərbaycanın Tiranadakı Zirvə Toplantısında iştirakı həm də onun Avropa ilə çoxşaxəli münasibətlər sistemində artan aktivliyinin ifadəsidir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan bu gün təkcə Cənubi Qafqaz regionunun deyil, bütövlükdə Avropa və Avrasiya məkanının enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayır. Xəzər dənizindən Avropaya uzanan enerji dəhlizləri, xüsusilə Cənub Qaz Dəhlizi və Bakı-Tbilisi-Ceyhan kimi layihələr Azərbaycanın geosiyasi əhəmiyyətini daha da artırmışdır. Azərbaycanın etibarlı enerji tərəfdaşı kimi Avropa İttifaqı ilə qurduğu əməkdaşlıq illər ərzində daha da dərinləşmiş, enerji təhlükəsizliyi məsələsi Avropa-Azərbaycan münasibətlərinin mərkəzi sütununa çevrilmişdir. Tiranadakı Zirvə Toplantısında Prezident İlham Əliyevin çıxışı zamanı irəli sürdüyü mövqelər Azərbaycanın bu sahədəki strateji baxışını və qarşıdakı dövrdə əməkdaşlığın genişlənməsinə dair konkret istiqamətləri ortaya qoymuşdur.
Zirvə görüşünün Azərbaycanın xarici siyasət gündəmində mühüm yer tutmasının digər əsas səbəblərindən biri də Ermənistanla münasibətlərdə formalaşmış yeni siyasi mühitin bu beynəlxalq platformada diqqət mərkəzinə çəkilməsi idi. 2020-ci il İkinci Qarabağ müharibəsi nəticəsində Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü təmin etmiş, regionda yeni reallıqlar formalaşmışdır. Bu reallıqlar post-münaqişə dövründə sabitliyin və əməkdaşlığın bərqərar olunmasına yönəlik təşəbbüsləri aktuallaşdırmışdır. 2025-ci ilin əvvəlindən etibarən Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımağa hazır olduğunu bəyan etməsi və iki ölkə arasında sülh müqaviləsi istiqamətində aparılan danışıqlar bu istiqamətdə mühüm dönüş nöqtəsi olmuşdur. Azərbaycan tərəfi bu prosesi beynəlxalq hüquq prinsiplərinə əsaslanaraq, qarşılıqlı suverenliyin tanınması və sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası çərçivəsində həyata keçirməkdə maraqlıdır. Tiranada keçirilmiş görüşdə bu məsələnin xüsusi əhəmiyyət kəsb etməsi, Avropa ölkələrinin də sülh prosesinə verdiyi dəstəyi bir daha nümayiş etdirdi. Avropa üçün Cənubi Qafqazda sabitliyin təmin olunması həm geosiyasi, həm də enerji təhlükəsizliyi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu baxımdan, Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində sülh sazişinin əldə olunması yalnız region üçün deyil, Avropa üçün də strateji üstünlük vəd edir.
Məsələyə daha geniş kontekstdə yanaşdıqda, Azərbaycanın bu platformada iştirakı onun iqtisadi və texnoloji əməkdaşlıq sahəsində də Avropa ilə daha sıx inteqrasiya etməyə hazır olduğunu göstərir. Son illərdə ölkədə həyata keçirilən rəqəmsallaşma, yaşıl enerji strategiyaları, texnologiyaların tətbiqi və alternativ enerji istehsalının artırılması kimi təşəbbüslər Azərbaycanın inkişaf modelində Avropa təcrübəsini mənimsəməyə və ona uyğunlaşmağa çalışdığını göstərir. Xüsusilə də yaşıl enerji zonalarının yaradılması və Xəzər dənizində külək enerjisi potensialının reallaşdırılması istiqamətində Azərbaycan beynəlxalq investorlar və Avropa texnologiyaları üçün yeni bazar olaraq maraq kəsb edir. Bu isə Azərbaycanın təkcə enerji ixracatçısı kimi deyil, həm də müasir və dayanıqlı iqtisadi transformasiya modeli qurmağa çalışan tərəfdaş kimi qəbul olunmasına şərait yaradır.
Nəqliyyat və logistika sahəsində Azərbaycanın artan rolu da Tiranadakı Zirvə Toplantısında xüsusi qeyd edilmişdir. Şərq-Qərb Orta Dəhlizi üzrə yüklərin daşınmasında Azərbaycanın tranzit ölkə kimi strateji əhəmiyyəti artmaqdadır. Xüsusilə Zəngəzur dəhlizi perspektivi bu baxımdan həm Azərbaycan üçün, həm də Avropa üçün alternativ və təhlükəsiz marşrutlar yaradılması deməkdir. Bu dəhlizin reallaşması təkcə regiondaxili deyil, həm də Avrasiya məkanında inteqrasiyanı gücləndirəcək addım olacaqdır. Azərbaycan bu layihələri yalnız iqtisadi baxımdan deyil, həm də sülhə və qarşılıqlı etimada xidmət edən təşəbbüslər kimi təqdim edir.
Nəticə etibarilə, Azərbaycanın 16 may 2025-ci il tarixində Tiranada keçirilən Avropa Siyasi Birliyinin 6-cı Zirvə Toplantısında iştirakı ölkənin beynəlxalq mövqeyini gücləndirən, Avropa ilə strateji tərəfdaşlıq xəttini möhkəmləndirən və regionda sabitliyə töhfə verən kompleks diplomatik hadisə kimi qiymətləndirilə bilər. Azərbaycanın bu platformada irəli sürdüyü mövqelər onun çoxvektorlu və rasional xarici siyasət kursunun davamı olaraq, həm regionda lider statusunu möhkəmləndirir, həm də Avropa ilə münasibətlərdə qarşılıqlı etimadın dərinləşməsinə xidmət edir. Sülh prosesinin təşviqi, enerji və nəqliyyat sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi, eləcə də texnoloji və ekoloji transformasiyalarda iştirak Azərbaycanın gələcək strateji inkişafının əsas sütunları kimi çıxış edir. Tiranada atılan bu addımlar ölkənin Avropa ilə inteqrasiya səylərində növbəti mərhələyə keçidini və beynəlxalq sistemdə artan təsirini əyani şəkildə nümayiş etdirmişdir.
Müəllif: Yusif Hüseynli İsa oğlu
