Azərbaycanlılar və türkmənlər qədim Oğuz kökənli xalqlardır; dil, din və ədəniyyət baxımından dərin tarixi əlaqəyə malikdirlər. Hər iki xalq Sovet dönəmində SSRİ-nin tərkibində müttəfiq respublika olub və bu dövrdə iqtisadi və mədəni əlaqələr formalaşıb. Müstəqillik sonrası—1992-ci il iyunun 9-da—diplomatik münasibətlər rəsmi olaraq qurulub. Türkmənistan Azərbaycandakı səfirliyini 1999-cu ilin iyununda, Azərbaycan isə Türkmənistandakı səfirliyini 2002-ci ilin oktyabrında açıb. 1997-ci ildə, Tehran İslam Konfransı sammitində Xəzər dənizinin orta xəttinin müəyyən edilməsinə dair ekspert qrupunun yaradılmasına razılıq əldə olunub. 2008-ci ildə Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Azərbaycana, İlham Əliyev isə Türkmənistana səfərlər edib; bu səfərlər sırasında iqtisadi, nəqliyyat və energetika sahələrində sazişlər imzalanıb. 2022-ci ildə Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Bakı və İlham Əliyev Aşqabadda qarşılıqlı səfərlərdə olub, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı, enerji və digər sahələr üzrə əməkdaşlıq müzakirə edilib. 2025-ci ilin iyulunda Berdiməhəmmədov yenidən Azərbaycana səfər edib; bu, Vətən müharibəsi sonrası ilk səfər idi və strateji əlaqələrin dərinləşdirilməsinə təkan verib.
Əsas sənədlərdən biri 2017-ci il avqustun 8-də imzalanan “Strateji Tərəfdaşlıq Deklarasiyası”dır. 2008-ci ilin noyabrında “İqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Hökumətlərarası Komissiya” yaradılıb; 2023-cü ilin noyabr ayına qədər 7 iclas keçirilib. Bilateral çərçivədə tərəflər arasında 40-dan çox hüquqi sənəd imzalanıb.2019–2022-ci illər üçün nəqliyyat, sənaye, ticarət-iqtisadi əməkdaşlıq, sərmayələrin təşviqi və qorunması sahələrində proqramlar imzalanıb.2023-cü ilin yanvar-oktyabr ayları üzrə ticarət dövriyyəsi $710.4 mln olub; illik müqayisədə ümumi dövriyyə 88.4%, idxal isə 76.4% artıb, ixrac isə 4.7 dəfə artıb.
2021-ci ildə Xəzər dənizindəki Dostluq (əvvəllər Kapaz/Serdar) yatağı üzrə Azərbaycan—Türkmənistan arasında MOU imzalanıb. Trans-Xəzər Qaz Kəməri layihəsi Türkmən qazının Avropa bazarına çatdırılması üçün perspektivli yanaşmadır. 2022-ci ildə dekabrın 14-də Türkmənbaşı şəhərində Azərbaycan–Türkiyə–Türkmənistan üçtərəfli zirvə keçirilib. Bu format vasitəsilə elm, təhsil, mədəniyyət, gömrük, enerji və ticarət sahələrində əməkdaşlıq gücləndirilməsi hədəflənib. Lapis Lazuli nəqliyyat dəhlizi və digər transkontinental marşrutlar bu üç ölkənin və bütövlükdə Türk dünyası üçün birgə inkişaf platformasıdır.
İki ölkə arasında perspektiv olaraq enerji əməkdaşlığının dərinləşdirilməsi mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu baxımdan dostluq yatağı üzrə birgə işləmə, Trans-Xəzər kəməri layihəsinin həyata keçirilməsi və Türkmən qazının Avropa bazarlarına çıxışı əsas prioritet ola bilər. Nəqliyyat infrastrukturunun genişləndirilməsi üçün isə TRACECA, Lapis Lazuli, BTQ kimi marşrutlar vasitəsilə yük daşımalarının təşkili və tariflərin optimallaşdırılması mümkündür. Çoxsahəli iqtisadi inteqrasiya baxımdan isə kənd təsərrüfatı, sənaye, logistika, elm və təhsil kimi sahələrdə daha sıx əməkdaşlıq önəmlidir.
Strateji və diplomatik koordinasiyanı gücləndirmək üçün üçtərəfli və beynəlxalq təşkilatlar (Türk Dövlətləri Təşkilatı, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı və s.) çərçivəsində siyasi birgə fəaliyyət göstərmək olar. Mədəni və diaspor əlaqələrinin gücləndirilməsi da aktualdır. Tarixi, etnik və mədəni yaxınlıqdan yararlanaraq sosial-legitim əlaqələri dərinləşdirmək olar. Bütün bunlarla yanaşı, nəqliyyatın rəqəmsallaşdırılması, səhiyyə, təhsil texnologiyaları sahələrində birgə layihələr həyata keçirmək mümkündür. Azərbaycan–Türkmənistan münasibətləri qədim tarix, etnik və mədəni bağlarla başlayaraq, müstəqillik dövründə diplomatik əlaqələrin qurulması, strateji sənədlərin imzalanması və iqtisadi əməkdaşlığın artımı ilə inkişaf edib. Hazırda enerji, nəqliyyat və çoxsahəli əməkdaşlıq sahələrində mühüm perspektivlər mövcuddur.
2025-ci il 22 avqust tarixində Avaza şəhərində keçirilən Türkmənistan, Azərbaycan və Özbəkistan liderlərinin yüksək səviyyəli görüşü yalnız regionun siyasi həyatında deyil, həm də türk dünyasının inteqrasiya proseslərində mühüm dönüş nöqtəsinə çevrildi. Görüşün yekunlarına dair çıxış edən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, xüsusilə Türkmənistanla olan əlaqələrə dair səsləndirdiyi fikirlərində qarşılıqlı anlaşma, dostluq və qardaşlığın dərin təməllər üzərində qurulduğunu bir daha vurğuladı.
İlham Əliyevin bəyanatları göstərir ki, Azərbaycan və Türkmənistan arasındakı münasibətlər rəsmi diplomatik münasibətlərdən daha dərin, tarix, mədəniyyət, ortaq dəyərlər və qarşılıqlı etimada söykənən sarsılmaz bir qardaşlıq nümunəsidir. Bu münasibətlər yalnız ikitərəfli əməkdaşlıqla yekunlaşmır – çoxtərəfli regional təşəbbüslərin də təməlini təşkil edir. Azərbaycan və Türkmənistanın çiyin-çiyinə gələcəyə doğru addımlaması, türk dünyasında birliyin möhkəmlənməsinə, regionda sabitliyin və inkişafın təmin olunmasına böyük töhfə verəcək. Mövqelərin üst-üstə düşməsi isə bu əməkdaşlığın davamlı və uzunmüddətli olacağının əmin zəmanətidir.
22 avqust 2025 ci il tarixində Türkmənistanın Türkmənbaşı (Qumdag) şəhərində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov və Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin iştirakı ilə yüksək səviyyəli üçtərəfli görüş keçirilib. Görüşün məqsədi regional əməkdaşlığı gücləndirmək, enerji, nəqliyyat və humanitar sahələrdə yeni imkanları müzakirə etmək idi. Liderlər Akhal-Teke atlarına baxış keçirmiş, “Galkynyş” milli atçılıq qrupu tərəfindən təqdim edilmiş tamaşada iştirak etmişlər. Berdiməhəmmədov İlham Əliyevə hörmət əlaməti olaraq “Taus” adlı Akhal-Teke atı hədiyyə etmişdir.
Bu görüş üç ölkənin enerji təhlükəsizliyi, nəqliyyat-logistika və humanitar əlaqələrdə əməkdaşlığı yeni səviyyəyə qaldırmaq məqsədinə xidmət edir. Xüsusilə Orta Dəhliz (Middle Corridor) layihəsi çərçivəsində koordinasiya artırılmış, yeni nəqliyyat və logistik marşrutlar üçün zəmin yaradılmışdır. İmzalınan sənədlər hava əlaqələrinin yeni marşrutlar üzrə inkişafı, şəhərlər arasında qardaşlaşma münasibətləri və regional nəqliyyat kooperasiyası üzrə strateji çərçivə təqdim edir. Enerji və geoloji əməkdaşlıq sahəsində təşəbbüslər (offshore kəşfiyyat, SOCAR ın Özbəkistanda fəaliyyəti) qarşıdakı dövrdə iqtisadi inteqrasiyanın daha da dərinləşməsinə əsas yaradır.
Rüstəmova Aybəniz Vilayət qızı, Avrasiya universitetinin Humanitar fənlər və regionşünaslıq kafedrasının müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
